De te schrappen woorden schrappen
TEKST: MISCHA ANDRIESSEN
In 1966 werd onder de titel The White Box / À l'infinitif in facsimile een aantal teksten, tekeningen en schetsen uitgegeven die Marcel Duchamp maakte naar aanleiding van zijn fameuze werk The Bride Stripped Bare by Her Bachelors, Even. In een van die teksten schrijft Duchamp op gebiedende toon zijn wensdromen over een nieuw soort woordenboek neer:
- van een taal waarvan ieder woord in het Frans (of iets anders) vertaald zou worden met meer dan een woord, zonodig een hele zin -
- van een taal die je in zijn elementen zou kunnen vertalen naar bekende talen maar waarvan de elementen omgekeerd geen vertaling zouden kunnen geven van Franse (of andere) woorden, of van Franse of andere zinnen.
- Dit woordenboek samenstellen met systeemkaartjes
- een manier vinden om deze kaartjes te rangschikken (alfabetische volgorde, maar welk alfabet)
Alfabet - of liever enkele elementaire tekens, zoals de punt, de lijn, de cirkel, enz. (nakijken) die variëren al naar gelang de plaats, enz.
Hier komt de behoefte aan een stringente ordening - Duchamp was behalve kunstenaar ook bibliothecaris - samen met het verlangen het bestaande te kunnen veranderen. In sommige geboden klinkt de furieuze haast van de avant-gardist door die geen geduld heeft met de traditie en zijn wensen liefst vandaag nog en zonder voorbehoud ingewilligd ziet:
Een woordenboek kopen en de te schrappen woorden schrappen. Tekenen voor: herzien en gecorrigeerd [...]
Afstand doen van overbodige woorden. De taal uitbenen of tenminste aftrainen. Hoe Duchamp het nieuw te maken woordenboek voor zich ziet, lijkt sterk op de beroepspraktijk van de dichter. Ook die ziet veel overtolligs in de taal. Ook die zoekt nieuwe ordeningen, verwerpt oude betekenissen en kent nieuwe betekenissen toe.
Een woordenboek is in de dagdroom van Duchamp echter niet langer een boek met woorden, met uitsluitend woorden.
gebruikmaken van close-up-filmbeelden van delen van voorwerpen van grote omvang, om fotografische registraties te krijgen die niet meer lijken op de foto van iets. [..]
- Een manier vinden om al deze films zo te rangschikken dat ze als in een woordenboek terug te vinden zijn. [...]
Duchamps woordenboek is een multi-mediaal project avant la lettre. Voor Poetry International is het daarom een prachtige aanleiding om musici, dichters, vormgevers, beeldend kunstenaars en architecten te vragen om op Duchamps tekst te reageren. Zonder aan die reactie op voorhand eisen te stellen. De uiteindelijke presentatievorm vloeit voort uit de reacties en is dus evenmin van te voren vastgelegd.
Vijf kunstenaars: Elisabeth Tonnard, William Engelen, Paul Bogaers, Arnold Schalks en Anneke Auer namen de uitdaging aan om de grenzen van de eigen discipline te negeren en naar een taal van nieuwe vormen en onverwachte verbanden op zoek te gaan. Om een vertaling te vinden voor de ideeën van Duchamp.
Bron: Poetry International Festivalmagazine 2009, blz 39.